Vinçler, Palangalar ve Donanımlar

GÜVERTE DONANIMLARI 

Yelkenli bir teknede kullanılan hareketli donanım ve halatlar, bazı yardımcılar tarafından sabitlenir. Bunlar , kıstırmaç, cem kilit ve stoperdir (Şekil-16). Koçboynuzu, şekil olarak ismine benzer yapıdadır, bir halatı ya da ıskotayı sabitlemede kullanılan en basit yardımcıdır.

Koçboynuzu

1-Yük altındaki halat önce T’nin düşey koluna volta edilir, gerektiği ölçüde diğer kollara da sarıldıktan sonra, kazık bağı ile düğümlenir.

2-İlk voltalara bağ atmamaya dikkat etmek gerekir, sıkışan halatı çözmek zor olur.

3-Aynı şekilde, halat bir şekilde boşaldıktan sonra koçbynuzu tamamen çözülerek işlem yenilenir.

 Eğer üzerinde yük olan beden eski voltaların üzerine bindirilirse açmak zor olur.

4-Koçboynuzuna gelen donanımın yönü sabitlemede çok önemli değildir. Ancak kıstırmaç veya cem kilitler, üzerlerine gelecek donanımın yönüne göre yerleştirilmiştir. Farklı bir halatı kullanmak mümkün değildir.

5-Kıstırmaç üzeri açık ya da köprülü olabilir, içinden geçen halatın çapına uygun tasarlanmıştır.

6-Cem kilit kıstırmaçtan daha değişik kalınlıklardaki halatı sabitleyebilir. Daha karışık bir yapısı vardır. Her ikisi de geliş yönüne uygun dişli yapıları sayesinde ipi sıkıştırır ve geri kaçırmazlar. 

7-Stoperler ise yine tek yönlü çalışırlar. Üzerlerine yerleştirilmiş bir kol ile istendiği zaman halat kilitlenir. (Resim-18)

Stoperin üzerindeki donanımda yük varken halata boş koymak sakatlıklara yol açar, halatı vince alıp boşlamak uygundur

8-Direk dibinden gelen donanım yönlendiricilerden geçtikten sonra, yan yana duran stoperlere gelir. Bunlara şekilsel benzemesi dolayısıya piyano adı verilir.

9-Birbirinden farklı amaçlara hizmet eden halatların farklı renklerde seçilmesinin amacı budur.

Kolu sıkışmış piyano veya cem kilitlerde laçka etmeden önce vinç ile bir miktar boş almak dişlinin çalışmasını sağlar.

VİNÇLER

Vince halat saat yönüne sarılır.

Vinç kolu tek devirli vinçlerde saat yönüne, iki devirli olanlarda her iki yöne de hareket eder. Standart üretilmiş teknelerde ender olarak 3 devirli vinçler kullanılır, üzerlerindeki bir buton veya düzenek ile 3 devre geçirilir. 

Vinçteki herkesin eldiven kullanması şarttır!

Sarılan halat kolların üst üste binmemesine dikkat edilmelidir.

Tramolada yelken yük binmeden ıskotanın boşunu elle almak ve akabinde vince vurmak uygundur. Bu sürede dümenci ile vinçteki kişinin uyumu önemlidir. 

Halatın kalınlığı arttıkça, vinç üzerindeki sürtünme de artacağı için kontrol etmek kolaylaşır.

Kaide itibarıyla üzerinde yük varken, halatı en az 3 tur sarmak uygundur.

Halat kalınlığı çok az olduğunda gerekirse vincin tüm iç yüzeyi doldurulacak kadar sarılması gerekir.

Kaide itibarıyla bir halat bir başka vince alındığında, giriş yönüne azami dikkat emek gerekir. Özellikle vince aşağıdan değil ama yukarı seviyelerden ulaşan donanımlar, vinç tamburunu yukarı doğru rahatlıkla sıyırıp, düzeneğin dağılmasına daha önemlisi sakatlıklara yol açabilirler. 

Elektrikli vinç ile bir halatın boşunu alırken, donanımın serbest olduğuna dikkat etmek gerekir. Sabitlenmiş donanımı bir elektrikli vincin koparma süresi anlıktır!

Vinç üzerinde halat sıkıştığı zaman yapılması gereken, halatta boşluk yaratmaktır. Bunun için ikinci bir vinçten yararlanılabilir ya da donanımın çıması gevşetilmeye çalışılır.

Vinç kollarının işi bittiğinde kendi yuvalarında saklanmalıdır.

Vinç kolları ne kadar uzun olursa, yararlanılacak moment de o kadar artacağı için daha az güç harcayarak vinci kullanmak mümkün olur.

Ancak uzun olan kolun etraf yapılara takılması olasılığı da artar.

Bazı kolların yerlerinden çıkmaması için kilitleri olur. Özellikle büyük güçlerin söz konusu olduğu vinçler de metal kollar tercih edilir.

Çift elin kullanılabilmesi için bazı kolların tutamaklarında dönebilen topuzlar mevcuttur.

Seyir esnasında vinç kolları üzerinde bırakılmaz

MAKARA ve PALANGA DÜZENEKLERİ

Yelkenli teknelerde yükü bölmenin, dağıtmanın veya kolay kullanımının en yaygın yöntemlerinden birisi ise palangalar, hareketli ve sabit makaralardır.

Sabit makaralar gücü azaltmazlar, ancak çekiş açısını değiştirerek kullanım kolaylığı sağlarlar.

 Bir kişi kendi ağırlığından daha fazla güç uygulayamaz.

Hareketli düzeneğe değen halat miktarı kadar, yük azalır. Aynı düzeneği ters çevirerek, tirentinin hareketli makarada kalması sağlanarak gücü daha da azaltmak mümkündür.

 İster hareketli olsun isterse de sabit, tüm makara sistemlerinde bilyeli olanlarda sürtünme en az olduğu için çalışma da kolaylaşır. Yarış yelkenlilerinde makaraların bilyeli olmasının altında yatan sebep budur.

Soldan sağa: A-Sabit makara, B-Sübye donanım, C-Kabasorta palanga, D-Adi palanga, E-Top palangası

Palanga düzeneğindeki dil sayısı arttıkça güç azalır, ancak çekilen halat miktarı uzar. Bu sayede yapılan iş aynı kalır.

Makara sisteminde kullanılan dilin çapı, halatın 8 katıdır.

Dilin kalınlığı ise halatın kalınlığından yaklaşık %10-15 fazla olmalıdır.

Daha az olduğunda halatta aşınma başlar.

Sabit makaralarda, makaraya gelen halat açısı arttığında bağlantı noktasına binen yük azalır. Halatlar arasındaki açı 0’a yaklaştıkça yük iyice artar 0 noktasında iki katına ulaşır.

Karnıyarık makaralar ile kast edilen, makara sapanı ve yanaklarının açılarak hareketli donanımın bedeninin makaradan geçirildiği tip düzeneklerdir. Burada amaç her iki ucu sabit veya çok uzun halatın çımasını değil ama bedenini kullanarak düzenek oluşturmak amaçtır. Yelkenli teknede barber hauler gibi yönlendiriciler veya çekek yerlerinde kullanılan tel halat yönlendirme düzenekleri buna örnek sayılabilir. 

DONANIM UYGULAMALARI ve YANLIŞLIKLAR

 

 
 

Halatın kopma anında, güvensiz bölge kırmızzıdır

Pim yerine civata kullanılmaz

Ağır yük bağlamalarında eğrilmiş, deforme olmuş malzeme kullanmayınız
Kancada %15'ten fazla açıklık varsa kullanılmaz
Aynı kancaya 2 den fazla sapan vurulmaz, gerekirse kilit kullanılır
Çalışması istenmeyen pimler çekiçlenerek şişirilir, kaynakla puntolanır veya harbisi telle bağlanır.