TONOZ SİSTEMLERİ ve UYGULAMALAR

Tonoz ile kastedilen zemine yerleştirilen kalıcı bağlanma sistemleridir.
Kalıcı derken her yanaşma-ayrılmada tekneye alınmayan, suda bırakılan sistemleri kast ediyoruz. 

Bizim sularda kullanılan 4 farklı sistem tonoz uygulaması var.

Serbest Şamandıra: Deniz dibine atılan bir veya birkaç beton blok ya da ağır demir üzerine uygun uzunlukta ve kalınlıkta döşenmiş zincirden çıkan kalın halat hafif sistem şamandıraya monte edilir.

Dalga veya çırpıntı almayan, özellikle rüzgarda gece-gündüz yön değişikliği olan koylarda yeterli yer ve salınım varsa alargada kalmak için uygulanır. Şamandıralar ağır sistemler olmayıp bir ince vasıtasıyla tekneye alınır.

Tekne bazen tonoz ve şamandıra üstünde 360 derece dönebileceği için fırdöndü şarttır. Genelde zemine döşenmiş zincirden sonra veya şamandıranın hemen altına monte edilir. Kaba kural zincir kalibresinin 2 büyük boyu fırdöndü kullanılır.

Ağır Şamandıra-Kıçtankara: Zemindeki bloktan veya demirden gelen zincir kalibresi derinliğin metre cinsinden 1,5-2 katıdır. Bu ağırlığı taşıyacak şamandıralar genelde saçtan imal edilirler. Zeminden apiko kaldırılan zincirler şamandıraya tespit edilirler.

Tekne kıçtankara hep aynı yere bağlanacağı için sistemde fırdöndü ihtiyacı yoktur.

Dalgalı denizlerin olduğu yerlerde güvenle uygulanır, ağır şamandıra bir süspansiyon görevi görür. Teknenin baş kıç yapması sebebiyle yük direkt olarak dipteki sisteme yansımaz, kopmalar ve taramalar nispeten azdır.

Çift Şamandıra: Dipteki blok veya demirlerin, önlü arkalı birer ağır şamandırayla tekneye bağlayan sistemlerdir. Tekneler açıkta durur,  kıyı ile irtibat yoktur. Akıntının ve hakim rüzgarların stabil ama birbirine ters yönlerde estiği, sıkışık düzen açık tonoz sistemleridir.

Şamandıralardan gelen bağlama halatları veya sapanlar, bir ince ile ilişkilendirilebilir.

Şamandırasız-Kıçtankara Sistemler: Bizim sularda marinalar ve Güneydeki iskelelerin kullandığı standart sistemlerdir. Dalganın olmadığı nispeten sığ sularda sıkışık düzen için çok uygundur.

BAĞLANMA ve YANAŞMA

Tonoz döşenmiş bir yere demir atmayın. Acil bir durum varsa mutlaka kurtarma şamandırası kullanın.

Bilmediğiniz bir limanda bilmediğiniz bir tonozu izinsiz almayın.

Eğer izin verildi veya önerildiyse bile kendiniz dalıp bakmadığınız sisteme uzun süre kalacak şekilde, çok da güvenmeyin. Burada anlatılan şahsi sistemlerdir, sorumluluğu kendi üstüne alacak marina, liman veya profesyonel anlayışla yürütülen işletmeleri ayrı tutuyoruz.

Tonoz şamandırasına yanaşırken rüzgaraltından yanaşın. Bağlanmak için üzerindeki halkayı kakıçla yakalamaya çalışmayın, suyun içindeki bağlantısına uzanın veya bir geniş halat kement yaparak da şamandırayı yakalayın.

Bu tip aneleleri yakalamak için piyasada bulunan özel dizayn kakıçlar bulunmaktadır. Pahalı ancak çok işlevsel ürünlerdir.

Geçici süre bağlansanız dahi şamandıra halkasına doblin yapmayın. Ayrılmalarda kolaylık sağlamakla beraber sürtünme sebebiyle kısa sürede kalın halatı inceltip kopartacaktır.

Kıçtankara yanaşmalarda, tonoz halatının şamandırasız olarak sahile veya iskeleye geldiği durumlarda, özellikle halat kısaysa pervaneye takılması sözkonusu olabilir. Tonoz halatını sahilden söküp başa alın, ileri-geri manevralardan kaçının, gerekirse tekneyi yerine soktuktan sonra elle ilerletin.

Derin suda ya da ağır şamandıra sistemlerinde tekneyi önce açıkta tutup, ön tarafın boşunu aldıktan sonra tornistanla yüklenip kıç koltuklarının boşunu motor yardımıyla alıp voltalayın.

Size ait bir yere bu şekilde giriyorsanız, baş taraf tonoz halatına konacak bir işaret çok yararlı olur. Halatın nereye kadar vira edileceği rahatlıkla tespit edilir.  Aynı şekilde kıç koltuklarını işaretlemek de yanaşmalarda ayarlamak açısından kolaylık sağlar.

Tonoz halatınızın boşunu güverteye alın. Özellikle liman içinde, denizde bırakılan halat çok kısa sürede kekamoz olup, elle toplanamayacak hale gelecektir.

Genellikle iskelelerde, iskele görevlisi sahilde bulunur ve tonoz halatını gererek kıçta bulunan birisinin kakıçla halatı yakalamasını sağlar. Tornistanda yanaşırken suyun yüzeyine gelmiş bu halatın, pervaneye dolanması mümkündür. 

UYGULAMA

Standart olarak alargada serbest kalacak şamandıralı tonoz sistemleri için American Board Council'in önerdiği düzenek şöyledir:
a-Derinlik kadar uzunlukta, tekne zinciri (varsa) gücünde ve kalibresinde hafif zincir
b-Bu ağırlığı 2 katını taşıyacak büyüklükte şamandıra
c-Derinliğin iki katı uzunlukta, dibe serili, tekne zincirinin mukavemetinin iki katı dayanıklıkta ağır zincir
d-Tekne tonajının %50-30 ağırlığında beton blok

Tonoz için bulunduğunuz coğrafyada –varsa diğer- uygulamaları değerlendirin. Uzun zamandır orada bağlı teknesi olan denizcilere danışın. Yıllardır aynı yerde bağlı teknelerin uygulamaları, kendi güvenilirliğini kanıtlamış olduklarından taklit edilmelerinde sakınca yoktur.

Kullandığınız malzemeyi kaliteli seçin.

200kg’dan ağır beton blokları kendiniz döşemeye çalışmayın. Profesyonel yardım alın.

Tonozunuzu uygulayan dalgıçtan sonra mümkünse dalarak kendiniz de gözlemleyin. Yerini GPS ile işaretleyin

Tonozunuzu sezonluk yeniliyorsanız, attıktan hemen sonra yük uygulamayın. Çapanın veya beton bloğun oturması için, zeminin yumuşaklığına göre 1 hafta kadar bekleyin.

15-20 dereceden fazla eğimi olan yüzeylerde, özellikle kaygan zemin söz konusuysa beton bloğun derin suya doğru kayabileceğini unutmayın. Bu gibi durumlarda bloğun sahile döşenen bir hat ile sağlama alınması gerekebilir.

HALATLAR ve BAĞLANTILAR

Mümkün olduğu kadar bağ yapmaktan kaçının. Kasa ve kolbastı dikiş örme tekniklerinin kolaylığı sebebiyle tonoz sistemlerinin çoğu 3 kollu bükümlü halatlardır.

Halat bağlantılarında radansa kullanın.

Halatların aşınmasına engel olmak için keskin açılar ve dönüşlerden kaçının, kurtağzından geçirerek tekneye alın. 

Aşınan yerleri badarna edin. Biz kendi sistemlerimizde 35’lik yangın hortumu kullanıyoruz.

İster şamandıralı ister şamandırasız tonoz halatının hızla dibe batması istenir. Polipropilen halatlar kullanmayın. Manevra esnasında halatın hızla batması için kurşun veya metal ağırlıklar kullanılabilir.

Dalgalı denizlerin hakim olduğu yerlerde, kıçtankara uygulamalarında esnemeyi sağlamak için uygun boy yay veya kauçuk lastik kullanın.

Yay kullanılıyorsa, önü ve arkasındaki bağlantılardan bir emniyet almak önemlidir. Yay koptuğunda sahille bağlantı kesilecektir.

Yay veya esnetici olan halatlarda doblin yapılmaz.

Zincir kalınlığının 1 boy büyüğü kilit, 2 büyük boyu fırdöndü tercih edin.

Sistemin hepsinin aynı metaldan olmasına özen gösterin. Galvaniz zincir-galvaniz kilitler ve galvaniz fırdöndü gibi. Hele de denizsuyu içinde birbiriyle temasta olan farklı metalar çok daha hızlı aşınacaktır.

Dibe döşenen ağır zincir sistemlerinde, kalibre zincir kullanılmaz. Deliklerinin daha geniş olması sebebiyle kalibre olmayan (uzun bakla) zincirler tercih edilir. Bu sayede daha kalın harbili kilitlerle ara bakla bağlantıları yapılabilir.

Kilitleri tercihen omega kilitlerden seçiniz. Suyun içindeki harbileri eğer tekrar açılacaksa bir tel ile gövdesine sabitleyin. Kalıcı yerleştirilmiş kilitlerin pimleri çekiçle şişirilebilir.

ÇAPALAR ve BLOKLAR

Tüm dünyada standart olarak kullanılan tonoz çapası mantar çapadır. Ağırlık, tırnak yüzeyi oranı en iyi olan mantar çapa, tamamen gömüldüğü yumuşak zeminde bile kendi ağırlığının 10 katı tutunma gücüne sahiptir.
Bunun haricinde ağır gemi çapaları, dört tırnaklı çapalar da kullanılabilir.
Ülkemizde sıklıkla kullanılan tonoz sistemi beton bloklardır. Ancak betonun denizsuyu içerisinde ağırlığının %30-40'ını kaybedeceği akılda tutulmalıdır.
Benzer şekilde içi beton dodurulmuş variller veya araba lastikleri ufak sistemler için yaygın kullanılan pratik sistemlerdir.
Zemine endüstriyel olarak yerleştirilen vidalar (helix) veya çiviler (Manson Ray) daha az maliyet ve çevre kirliliğine yol açarak güvenilir sistemler olarak sayılabilir.

ŞAMANDIRA

Şamandıralarınızı senede bir kez bile olsa karaya alıp bakımını yaptırın. Su içinde olan bölümünü zehirli, su üstünde olan kısmını-eğer yoksa-açık renk boya ile boyayın. Gece görülmesi ve tespit edilmesi kolay olur.

İster plastik ister metal ağır şamandıraların içini sentetik bir dolgu maddesiyle doldurmak, eğer gövde delinirse batmasına engel olması açısından yararlıdır

Standart plastik şamandıraların su üstündeki kulpuna güvenmeyin, bağlantıyı aşağıdan gelen ana tonoz halatına yapın. 

SAHİL BAĞLANTILARI

Sahildeki unsurlara (baba, koç boynuzu veya anele) direkt koltuk halatınızla bağlanmayın.  Kısa bir zincir kasa yapmak halatların aşınmasını engeller.

Tekneyi uzun süre, özellikle de kış şartlarında terk etmek söz konusuysa, tonozların çift alınması ve ayrı ayrı kurt ağızlarından geçirilerek, ayrı babalara volta edilmesi genel prensiptir. Dikkat edilecek husus her iki tonoz halatının da aynı kalibrede ve gerginlikte olmasıdır.

Aynı mantıkla kıç koltukları da farklı yerlerden geçirilerek tekneye alınır ve volta edilir. Eğer ayarlama yapmak gerekirse, alttaki koltuğa ulaşmak için üstündekini fora etmeye gerek olmaz.